Andere informatie en diensten van de overheid: www.belgium.be   

Spoorwegen

icon rail and train

Regulering van de spoorwegen betekent grotendeels dat de toegang tot diensten in de spoormarkten wordt bewaakt. Hierbij wordt gecontroleerd of de gebruikers van het spoorwegnetwerk (de spoorwegondernemingen) op een niet-discriminerende en rechtvaardige manier behandeld zijn.

Regulering in zijn huidige vorm is een gevolg van de evolutie van het spoorwegsysteem van een structuur gebaseerd op nationale monopolies (de historische NMBS) naar een geïntegreerd systeem waarbij het netwerk wordt opengesteld voor verschillende spoorwegondernemingen die onderling concurreren (concurrentie op de markt). Sinds 1 januari 2007 is de markt voor het goederenvervoer volledig geliberaliseerd. Op 1 januari 2010 is ook de markt voor het internationale reizigersvervoer opengesteld voor concurrentie. Tenslotte is op 1 januari 2019 het reizigersvervoer volledig geliberaliseerd.

Regulering evolueert de laatste jaren van meer algemene bevoegdheden naar meer specifieke opdrachten, zoals de opvolging van spoorgerelateerde diensten, toezicht op toewijzing van openbare dienstencontract, opvolging onderhoudsplanning spoorweginfrastructuur, … Deze nieuwe bevoegdheden sluiten aan bij de toekomstige liberalisering van het binnenlands vervoer van reizigers. 

Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen een goederenmarkt en passagiersmarkt. Deze laatste kan op haar beurt onderverdeeld worden in nationaal en internationaal reizigersvervoer. Naar verdeling van de treinkilometers op het Belgische spoornet (cijfers 2018) betekent dit:

icon national travellers

%

reizigers nationaal (trein km)

icon international traveller

%

reizigers internationaal (trein km)

icon rail freight

%

vrachtvervoer (trein km)

Bekijk alle beslissingen, adviezen, mededelingen en andere documenten in de publicaties spoorwegen

Toegang tot het net

Om als spoorwegonderneming toegang te krijgen tot het Belgische spoornet moeten de volgende voorwaarden voldaan zijn:

  • Het beschikken over een vergunning die bestemd is voor het type diensten dat de spoorwegonderneming aanbiedt (afgeleverd in België door de FOD Mobiliteit)
  • In het bezit zijn van een spoorwegveiligheidscertificaat (toegekend door DVIS)
  • Spoorweginfrastructuurcapaciteit hebben die werd toegekend door de infrastructuurbeheerder
  • Beschikken over voldoende dekking van burgerlijke aansprakelijkheid

Door de opening van de markt van het nationale reizigersvervoer (voor treindiensten vanaf 12 december 2020) wordt het mogelijk voor elke spoorwegonderneming in eender welke lidstaat een nieuwe treindienst te starten, zowel nationaal als internationaal. In toepassing van Richtlijn 2012/34 (zoals gewijzigd door Richtlijn 2016/2370) voorziet de Belgische wetgever echter dat, in het geval er een exclusief contract van publieke dienstverlening is toegekend, in bepaalde gevallen een onderzoek naar impact op het economisch evenwicht dient uitgevoerd te worden door de Dienst Regulering. Deze procedure wordt hieronder toegelicht.

Economisch evenwicht
In het kader van economisch evenwicht kunnen er 4 fasen onderscheiden worden:

  • Aanmelding van de intentie een nieuwe spoorwegdienst voor reizigers te starten
  • Aanvraag tot onderzoek
  • Onderzoek naar economisch evenwicht
  • Beslissing

Kennisgeving van een geplande nieuwe passagiersdienst
Wanneer een spooronderneming een nieuwe spoorwegdienst voor reizigers wenst te starten, moet deze wens eerst aangemeld worden bij de infrastructuurbeheerder en bij de Dienst Regulering (en eventueel de toezichthoudende instanties in andere landen indien de spoorwegdienst in verschillende landen loopt). Deze melding dient digitaal te gebeuren door middel van het meldingsformulier ‘Nieuwe Passagiersdienst’. De Richtsnoeren beschikbaar hier verduidelijken, overeenkomstig de toepasselijke voorschriften, in welke gevallen een kennisgeving al dan niet moet worden ingediend. Na ontvangst van de melding publiceert de Dienst Regulering de kennisgeving op haar website en brengt ze de volgende partijen op de hoogte: de minister bevoegd voor gunning van het openbare dienstencontract en de spoorwegonderneming die het openbare dienstencontract uitvoert.

Aanvraag tot onderzoek
De partijen die op de hoogte zijn gebracht van de geplande nieuwe passagiersdienst kunnen bij de Dienst Regulering een aanvraag tot onderzoek van het economisch evenwicht indienen. Deze aanvraag gebeurt eveneens digitaal en moet ingediend worden binnen de maand na de kennisgeving. Indien geen onderzoek werd aangevraagd, brengt de Dienst Regulering de aanvrager en de infrastructuurbeheerder onverwijld op de hoogte. Deze laatste handelt het verzoek tot toegang dan ook verder af conform de wetgeving.

Het onderzoek naar economisch evenwicht
Wanneer een aanvraag tot onderzoek werd ingediend, zal de Dienst Regulering de netto financiële impact nagaan van de nieuwe geplande vervoersdienst op het openbare dienstencontract in zijn geheel (en dus niet op individuele diensten of lijnen).De methodiek van deze analyse is hier beschikbaar. Indien nodig kan de Dienst Regulering aan alle betrokken partijen bijkomende informatie opvragen.

Beslissing
Als resultaat van het onderzoek zal de Dienst Regulering een beslissing uitvaardigen op basis waarvan het recht op toegang tot de spoorinfrastructuur zal toegestaan, gewijzigd, toegestaan onder voorwaarden of geweigerd worden. Een niet-vertrouwelijke versie van de beslissing zal verspreid worden aan de betrokkenen en gepubliceerd worden op de website van de Dienst Regulering.

Bevoegdheden

De bevoegdheden van de Dienst Regulering kunnen verdeeld worden over 3 grote domeinen:

  • een raadgevende opdracht
  • een controleopdracht (inclusief specifieke onderzoeken)
  • een conflictbehandeling (geschillen en klachten)

Samenvattend kunnen deze diverse opdrachten als volgt weergegeven worden:
(Bij het bewegen over de kruisjes in de tabel krijgt u nog extra informatie te zien. Op de thema’s in de linker kolom kunt u eveneens doorklikken naar verdere informatie in de lexicon.)

Beroepsmogelijkheid tegen beslissingen van de Dienst Regulering
Elk persoon die zijn belang aantoont kan beroep aantekenen bij het Marktenhof te Brussel zetelend zoals in kort geding tegen elke beslissing van de Dienst Regulering in het kader van zijn bevoegdheid tot administratief afhandelen van geschillen, zijn controlebevoegdheid en zijn bevoegdheid inzake behandeling van klachten. Het beroep dient aangetekend te worden binnen de termijn van een maand vanaf de kennisgeving van de beslissing of, voor de belanghebbende personen aan wie de beslissing niet diende te worden betekend, binnen een termijn van een maand vanaf de bekendmaking van de bedoelde beslissing in het Belgisch Staatsblad. Het Marktenhof doet uitspraak met volle rechtsmacht.

Tot op heden is er beroep aangetekend tegen de volgende beslissingen:

  • D-2015-10-S aangaande wijziging van het tariferingsprincipe Your Shunts. In deze zaak heeft het Marktenhof het door Infrabel ingediende beroep verworpen. Het arrest kan hier teruggevonden worden.

Internationale samenwerking
De Dienst Regulering is op spoorwegvlak actief in 2 Europese fora. Zo is de Dienst Regulering lid van IRG-Rail en neemt ze deel aan de besprekingen en uitwisselingen van European Network of Rail Regulatory Bodies (ENRRB).

IRG-Rail (Independent Regulators Group Rail)
IRG-Rail verenigt de onafhankelijke spoorregulatoren uit 31 Europese landen. Het werk van deze groep is voornamelijk verdeeld onder zes werkgroepen. Deze werkgroepen dienen niet alleen als platform voor de uitwisseling van beste praktijken, maar vormen daarnaast een ideale bodem voor het steeds groeiende aantal taken die samenwerking tussen de verschillende Europese spoorregulatoren vereisen.

Meer info op https://www.irg-rail.eu/

ENRRB
ENRRB is het forum waar alle Europese spoorregulatoren samenkomen onder voorzitterschap van de Europese Commissie. Tijdens de vergaderingen delen de Europese toezichthoudende instanties hun ervaringen en beste praktijken. Daarnaast adviseert het netwerk de Europese Commissie bij de voorbereiding van uitvoeringsmaatregelen, zoals bijvoorbeeld de verschillende maatregelen die de Commissie dient te nemen in het kader van Richtlijn 2012/34.

Markt

Sinds 1 januari 2007 is het goederenvervoer per spoor in België volledig geliberaliseerd. In 2010 volgde ook het internationaal reizigersvervoer. Met het vierde spoorwegpakket, dat zich focust op de openstelling van de markt van het binnenlands reizigersvervoer en de invoering van een toewijzingsprocedure voor het openbare dienstencontract, is de spoorwegmarkt, op enkele beperkingen na, vanaf 1 januari 2019 volledig geliberaliseerd.

Deze beweging van liberalisering heeft tot doel een eengemaakte Europese spoorwegruimte te creëren. Hoewel het regelgevend monopolie op de Belgische markt werd opgegeven, kan vastgesteld worden dat er de laatste jaren weinig dynamiek was. De historische operator blijft sterk dominant en er zijn weinig grote “nieuwe toetreders”, wat wijst op technische, economische en/of operationele obstakels.

Via de marktmonitoring volgt de Dienst Regulering dan ook de ontwikkelingen van de markt op. Zo kunnen onder andere knelpunten, bedreigingen en/of potentiële opportuniteiten geïdentificeerd worden en kan de evolutie van mededinging op de markt opgevolgd worden. De volgende marktmonitorrapporten zijn beschikbaar:

De Dienst Regulering monitort en bestudeert de evoluties en marktontwikkelingen van de Belgische spoorwegsector. Het nieuwste rapport met de evoluties en marktontwikkelingen op de markt Read more
De Dienst Regulering monitort en bestudeert de evoluties en marktontwikkelingen van de Belgische spoorwegsector. Het nieuwste rapport met de evoluties en marktontwikkelingen op de markt Read more
De Dienst Regulering heeft in 2022 een onderzoek naar de evolutie van de spoormarkten en de dienstvoorzieningen in België gevoerd. Twaalf spoorwegondernemingen en een kandidaat Read more
De Dienst Regulering volgt en analyseert jaarlijks de verschillende evoluties en de marktontwikkelingen binnen het spoorvervoer. De belangrijkste trends en ontwikkelingen in 2021 van de Read more
De Dienst Regulering volgt en analyseert jaarlijks de verschillende evoluties en de marktontwikkelingen binnen het spoorvervoer. De belangrijkste trends en ontwikkelingen van 2021 in de Read more
The Regulatory Service monitors the evolution and developments of rail transport in Belgium. The most recent monitor report for rail freight transport in 2020 has Read more
De Dienst Regulering volgt en analyseert jaarlijks de verschillende evoluties en marktontwikkelingen binnen het spoorvervoer. In 2020 werd specifiek de impact van COVID-19 – en Read more
De Dienst Regulering volgt en analyseert jaarlijks de verschillende evoluties en marktontwikkelingen binnen het goederen- en passagiersvervoer. De belangrijkste trends en ontwikkelingen voor beide sectoren Read more
De Dienst Regulering volgt en analyseert jaarlijks de verschillende evoluties en marktontwikkelingen binnen het goederen- en passagiersvervoer. De trends en ontwikkelingen voor 2018 kunnen hier Read more

In algemene termen kan er onderscheid gemaakt worden tussen 3 spoormarkten: het nationale reizigersvervoer, het internationale reizigersvervoer en het vrachtvervoer.

Nationale reizigersvervoer
 De markt voor binnenlands reizigersvervoer is vrijgemaakt in 2019. Vanaf dan kan een spoorwegonderneming een nieuwe spoorwegverbinding opstarten, zij het mits naleving van bepaalde voorwaarden (economisch evenwicht). Meer hierover in ‘Toegang tot het net’. Toch stellen we vast dat deze markt zich concentreert rond 1 exploitatiemodel, die van de openbare dienstverlening waarvoor de NMBS een exclusiviteit heeft.

Internationaal reizigersvervoer
Deze markt is geliberaliseerd sinds 2010 waarop een beperkte concurrentie speelt. Enkele spoorwegondernemingen zijn hier weliswaar actief, echter met weinig concurrentie op dezelfde bestemmingen. Deze markt wordt momenteel gekenmerkt door een exploitatiemodel van ‘hoge snelheidstreinen’. Recentelijk wordt in zeer beperkte mate het businessmodel van low cost reizen op internationale treinverbindingen toegepast.

Vrachtvervoer
Het vrachtvervoer op het Belgische net verloopt in de praktijk voor een groot deel vanuit de regio Antwerpen (de haven) over 2 assen (één naar het oosten via Montzen en één naar het zuiden via Athus), en is op deze wijze ook internationaal (Europees) verbonden via de Europese vrachtcorridors. In 2010 heeft de Europese Unie een Verordening aangenomen betreffende het Europese spoorwegnet voor concurrerend goederenvervoer (Verordening (EU) 913/2010 van 22 september 2010). Deze Verordening definieert negen goederencorridors. België is lid van de volgende drie corridors:

  • Corridor Rhine Alpine: Zeebrugge – Antwerpen / Rotterdam – Duisburg – [Bazel] – Milaan – Genua;
  • Corridor North Sea – Mediterranean: Rotterdam – Antwerpen – Luxemburg – Metz – Dijon – Lyon/ [Bazel];
  • Corridor North Sea – Baltic: Antwerpen – North Sea Port (Gent/Terneuzen) – Rotterdam – Amsterdam – Wilhelmshaven – Bremerhaven – Hamburg – Aachen – Hannover/Hamburg – Magdeburg – Warszawa – Terespol – Elk – Kaunas – Riga – Tallinn – Ventspils – Liepāja – Paldiski – Muuga /Falkenberg – Wroclaw – Katowice/Dresden – Medyka – Prague.

Elke goederencorridor dient een Corridor One Stop Shop (C-OSS) op te richten. Deze C-OSS vereenvoudigt het aanvragen van treinpaden voor internationale goederenvervoer per spoor. De creatie van dergelijke C-OSS laat aanvragers toe om alle capaciteitsaanvragen, voor een internationale vrachttrein die ten minste een grens oversteekt op een corridor, in één beweging aan te vragen. De toezichthoudende instanties krijgen de volgende opdrachten:

  • Toezien op de mededinging op de corridor
  • Een niet-discriminerende toegang tot de corridor waarborgen
  • Fungeren als beroepsinstantie
logo_corridor_rhine_alpine

Corridor Rhine Alpine

Corridor Rhine Alpine strekt zich uit doorheen het industriële hart van Europa langs de Rijn van Rotterdam tot Genua en verbindt Zeebrugge en Antwerpen via Keulen. De corridor trad in werking op 10 november 2013.

Website: http://www.corridor-rhine-alpine.eu/

Lees meer

Gezien het internationale karakter van deze corridor heeft de Dienst Regulering een samenwerkingsakkoord voor het behandelen van klachten aangaande deze Corridor afgesloten met de andere betrokken toezichthoudende instanties. Het samenwerkingsakkoord kan hier worden teruggevonden.

De Duitse toezichthoudende instantie Bundesnetzagentur is verantwoordelijk voor het behandelen van klachten aangaande beslissingen van de Corridor One Stop Shop. Voor klachten die enkel betrekking hebben op het Belgische grondgebied is de Dienst Regulering bevoegd. De betrokken toezichthoudende instanties werken nauw samen bij het afhandelen van klachten.

Contactgegevens andere toezichthoudende instanties van Corridor Rhine Alpine

corridor_northsea_mediterranean

Corridor North Sea - Mediterranean

Corridor North Sea – Mediterranean verbindt de belangrijkste Europese havens (Rotterdam en Antwerpen) met de industriële zones van West-Europa en de toegangspoort tot Zuid-Europa (Zwitserland, Zuid-Frankrijk, Spanje en Italië). De Corridor trad officieel in werking op 10 november 2013.

Website : http://www.rfc-northsea-med.eu/

Lees meer

Gezien het internationale karakter van deze corridor heeft de Dienst Regulering een samenwerkingsakkoord voor het behandelen van klachten aangaande deze Corridor afgesloten met de andere betrokken toezichthoudende instanties. Het samenwerkingsakkoord kan hier worden teruggevonden. De Luxemburgse toezichthoudende instantie ILR is verantwoordelijk voor het behandelen van klachten aangaande beslissingen van de Corridor One Stop Shop. Voor klachten die enkel betrekking hebben op het Belgische grondgebied is de Dienst Regulering bevoegd.

Contactgegevens andere toezichthoudende instanties van Corridor North Sea – Mediterranean

rail_freight_northsea_baltic_logo

Corridor North Sea - Baltic

Corridor North Sea – Baltic verbindt de belangrijkste Europese havens met het Duitse binnenland, om op die manier te vertakken naar verschillende Oost-Europese bestemmingen. Deze corridor is actief sinds november 2015.

Website: http://rfc8.eu/

Lees meer

Gezien het internationale karakter van deze corridor heeft de Dienst Regulering een samenwerkingsakkoord voor het behandelen van klachten aangaande deze Corridor afgesloten met de andere betrokken toezichthoudende instanties. Het samenwerkingsakkoord kan hier worden teruggevonden. De Duitse toezichthoudende instantie Bundesnetzagentur is verantwoordelijk voor het behandelen van klachten aangaande beslissingen van de Corridor One Stop Shop. Voor klachten die enkel betrekking hebben op het Belgische grondgebied is de Dienst Regulering bevoegd.

Contactgegevens andere toezichthoudende instanties van Corridor North Sea – Baltic

Wetgeving

Een volledige inventaris van de spoor wetgeving kan geraadpleegd worden op de website van de FOD Mobiliteit en Vervoer. Hieronder is een beperkt overzicht van de meest relevante wetgeving inzake spoorwegregulering:

  • RICHTLIJN 2007/58/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 23 oktober 2007 tot wijziging van Richtlijn 91/440/EEG van de Raad betreffende de ontwikkeling van de spoorwegen in de Gemeenschap, en van Richtlijn 2001/14/EG van het Europees Parlement en de Raad inzake de toewijzing van spoorweginfrastructuurcapaciteit en de heffing van rechten voor het gebruik van spoorweginfrastructuur.
  • RICHTLIJN 2012/34/EU VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 21 november 2012 tot instelling van één Europese spoorwegruimte (herschikking).
  • RICHTLIJN 2016/2370 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 14 december 2016 tot wijziging van Richtlijn 2012/34/EU, met betrekking tot de openstelling van de markt voor het binnenlands passagiersvervoer per spoor en het beheer van de spoorweginfrastructuur.
  • UITVOERINGSVERORDENING nr 869/2014 VAN DE COMMISSIE van 11 augustus 2014 inzake nieuwe spoorvervoerdiensten voor passagiers.
  • WET van 30 augustus 2013 betreffende de hervorming van de Belgische spoorwegen.
  • WET van 30 augustus 2013 houdende de Spoorcodex.
  • Koninklijk besluit van 6 juli 2011 tot wijziging van het koninklijk besluit van 9 december 2004 betreffende de verdeling van de spoorweginfrastructuurcapaciteiten en de retributie voor het gebruik van de spoorweginfrastructuur.
  • VERORDENING (EU) Nr. 913/2010 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 22 september 2010 inzake het Europese spoorwegnet voor concurrerend goederenvervoer.
  • Koninklijk besluit van 21 maart 2007 betreffende het administratief afhandelen van geschillen inzake de toewijzing van de spoorweginfrastructuurcapaciteit.
  • Ministerieel besluit van 9 december 2004 houdende aanpassing van berekeningsregels, de waarde van de coëfficiënten en van de eenheidsprijzen voor de berekening van de infrastructuur vergoeding.
  • Koninklijk besluit van 9 december 2004 betreffende de verdeling van de spoorweginfrastructuurcapaciteiten en de retributie voor het gebruik van de spoorweginfrastructuur.
error: Content is protected !!